De mieren (Formicidae) van Vlaanderen.
Inleiding
Formicidae : Formicinae : Polyergus : Polyergus rufescens
Polyergus rufescens (Latreille)
Datum van de beschrijving: 1798
Beschreven door: Latreille, pagina(s) 44.
Referentie van de originele beschrijving:
- Latreille, P.A., 1798. Essai sur l'histoire des fourmis de la France., Brive. 50 pp.
Synoniemen:
- Formica testacea Fabricius
Nederlandse naam: amazonemier
* * * * *
typebeschrijving
F. roussâtre. rufescens .
O. m. Roussâtre, alongée. Yeux noirs. Trois petits yeux lisses. Corcelet renflé postérieurement. Écaille épaisse, arrondie. Abdomen court. Femelle . Presque semblable. Des nervures ferrugineuses aux aîles antérieures.
* * * * *
Amazonemieren zijn o.a. herkenbaar aan hun sikkelvormige kaken die goed van pas komen tijdens hun rooftochten. De hier afgebeelde mier is P. breviceps.
* Polyergus rufescens of de amazonemier is in onze streken een typisch voorbeeld van de parasitaire vorm die men dulosis noemt, hetgeen betekent dat deze mier voortdurend op rooftocht moet gaan om het potentieel werksters dat zij als slaven gebruikt, op peil te houden. Parasitisme in het algemeen komt niet zo frequent voor bij de mieren (ongeveer een 220 beschreven soorten van de 10.000 soorten die gekend zijn) en beperkt zich tot een aantal genera van de Myrmicinae en de Formicinae; bij de Ponerinae of oermieren blijkt parasitisme niet voor te komen.
* De jonge koninginnen van onze amazonemier kunnen zelf geen nieuwe kolonie stichten omdat zij hun eerste broed niet kunnen grootbrengen. Na de paring zullen deze nieuwe koninginnen zich van hun vleugels ontdoen en met een rooftocht mee op zoek gaan naar een geschikt nest van Serviformica.
Wanneer zij eenmaal een nest van Serviformica is binnengedrongen, zullen de aanwezige werksters vrij hevig in de aanval gaan. In deze fase scheidt de amazonekoningin decyl butyraat uit haar Dufourklier af dat een kalmerende invloed uitoefent op de agressieve werksters. De amazonekoningin gaat nu snel op zoek naar de koningin van de Serviformica's en doodt haar. Door het wegvallen van hun koningin treedt er een verandering op in het gedrag van de werksters die de vreemde amazonekoningin gaan aanvaarden en verzorgen.
Vanaf nu vindt er ook een wijziging plaats in de samenstelling van het cuticulair koolwaterstofpatroon van de amazonekoningin. De componenten hiervan gaan meer en meer een overeenkomst vertonen met die van de werksters van de overgenomen kolonie zodat een volledige integratie een feit wordt.
Bij hun ontpopping hebben de jonge gynen een Dufourklier met een dikke wand maar zonder inhoud. De volgende dagen beginnen de cellen uit de wand de klier te vullen. Als de adulten drie weken oud zijn, is de klier optimaal gevuld en stopt de activiteit van de cellen in de wand die nu ook veel dunner geworden is. De gynen zijn nu voorzien van de gewenste chemische substantie om bij de verovering van een slavennest de aanvallende werksters tot bedaren te brengen. Wanneer zij zich eenmaal heeft gevestigd, zal de Dufourklier van de koningin in volume afnemen. Het verminderen in volume van de klier loopt synchroon met de ontwikkeling van de eierstokken.
Op deze foto zien we een gemengde kolonie van Polyergus breviceps en Formica argentea (Noord-Amerika) een beeld dat sterk overeenkomt met een kolonie P. rufescens / Formica fusca hier bij ons.
- Billen, J., Grasso, D.A., Mori, A. & Le Moli, F., 2001. Structural and functional changes of the Dufour gland in gynes of the amazon ant Polyergus rufescens (Hymenoptera, Formicidae). - Zoomorphology 121: 55-61.
Grasso, D.A., Mori, A., Le Moli, F. & Billen, J., 2002. Dufour's gland of Polyergus rufescens gynes: Age-dependent structural and functional changes. Ins. Soc. Life 4: 13 -16.
- Mori, A., Grasso, D.A., Visicchio, R. & Le Moli, F., 2000. Colony founding in Polyergus rufescens: the role of the Dufour's gland. - Insectes soc. 47: 7-10.
* * * * *
Eigen waarnemingen in het Hageven te Neerpelt.
07-09-04 (Hermans, D., Saliën, G. & Vankerkhoven, F.)
Het was een zeer warme dag en wij vonden na meer dan een uur zoeken een colonne amazonemieren die op rooftocht waren. Het ganse gebeuren nam drie kwartier in beslag tussen 16 h 15 en 17 h. Ondertussen hadden wij ook het nest gevonden en konden wij ons daar opstellen om de amazonemieren te zien terugkeren. Wij telden zo'n 300 à 350 werksters waarvan er zo'n 150 met een geroofde pop terugkwamen. Het ging hier dan ook om een geslaagde rooftocht.
09-09-04 (Palmans, G., Pardon, W., Saliën, G. & Vankerkhoven, F.)
Het was niet zo warm als twee dagen voordien en er was tamelijk veel wind. Rondom het nest namen wij een zeer geringe activiteit waar. Slechts een tiental Serviformica's waren in de buurt van het nest bedrijvig. Af en toe vertrok er een amazonemier maar ze gingen niet verder dan een 50 cm om dan weer terug te keren. Steeds uit dezelfde richting konden we tot 7 Serviformica-werksters waarnemen die met een amazonemannetje kwamen aandragen naar het nest. Er had die dag geen rooftocht plaats. Wij observeerden tussen 14 h 30 en 17 h.
* * * * *
